Το νερό στην Πάτρα - Ιστορική αναδρομή
Στα αρχαία χρόνια
Στην αρχαιότητα η υδροδότηση της Πάτρας εξασφαλιζόταν από τοπικά πηγάδια, όπως αυτά που βρίσκονταν στα Υψηλά Αλώνια , στα Ταμπάχανα , στο Βλατερό και σε άλλες συνοικίες, και από τοπικές πηγές. Οι δύο πιο γνωστές πηγές ήταν αυτή του Ιερού της Σωτηρίας (σημερινή Αγία Αικατερίνη) και η πηγή του ιερού της Δήμητρας ή πηγάδι του Αγίου Ανδρέα στον παλιό ομώνυμο Ναό. Η πηγή του Ιερού της Σωτηρίας λεγόταν ότι ήταν ιαματική, ενώ αυτή του ιερού της Δήμητρας ήταν φημισμένη σαν ιαματική και μαντική και σήμερα σώζεται η ακόλουθη επιγραφή ΄΄ΝΕΜΕΡΤΕΣ ΤΟ Δ’ ΥΔΩΡ ΔΗΜΗΤΕΡΟΣ ΗΝ ΠΟΤΕ ΝΟΥΣΟΙΣ ΕΝΘΑ ΠΑΓΕΙΣ ΞΥΛΩ ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΤΡΑΣ ΑΜΦΙΒΕΒΗΚΕΝ΄΄, που σημαίνει ΄΄αθάνατο το νερό της Δήμητρας αν ποτέ αρρωστήσεις , εδώ που στο ξύλο τελεύτησε ο Ανδρέας (ο πρωτόκλητος)΄΄.
Στην Ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδο
Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο και τους πρώτους χρόνους του Βυζαντίου σημειώθηκε η μεγαλύτερη περίοδος ακμής της Πάτρας με τον πληθυσμός της φτάνει τις 200.000 κατοίκους. Στην συγκεκριμένη περίοδο έλαβε χώρα το μεγαλύτερο έργο υδροδότησης της αρχαίας πόλης, το οποίο κατασκευάστηκε επί αυτοκράτορος Αυγούστου, ενώ τις αρχές του 4ου αιώνα και επί αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, από τον στρατηγό και μετέπειτακηρυχθένταΆγιο Αρτέμιο. Ο αγωγός αυτός τροφοδοτούνταν από την πηγή Νερομάνα στην περιοχή του Ρωμανού, από όπου πηγάζει και ο χείμαρρος Διακονιάρης και περνούσε από το χωριό του Ρωμανού, το Λυκοχορό, το Γηροκομείο, του Διάκου, τη Σαμακιά, την Αρόη, και κατέληγε στο Φρούριο της Ακροπόλεως..
Το Ρωμαϊκό υδραγωγείο της Πάτρας κατασκευάστηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ. πιθανότατα από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Ανδριανό για την αντιμετώπιση της λειψανδρίας στην Πάτρα που έως τότε υδρευόταν από πηγάδια..
Στον 17ο αιώνα - Τουρκοκρατία
Ξένοι περιηγητές που πέρασαν από την πόλη τον 17ο αιώνα αναφέρουν ότι το Ρωμαϊκό υδραγωγείο της Πάτρας διατηρούνταν σε καλή κατάσταση ακόμα και μετέφερε νερό. Είχε δυο σειρές τόξα που ήταν κατασκευασμένα από πελεκητή πέτρα και επενδυμένα με τούβλα και στην κορυφή το αυλάκι που μετέφερε το νερό. Το νερό ξεκινούσε από τις πηγές του χειμαρροπόταμου Διακονιάρη όπου και συναντάμε τα πρώτα ερείπια του υδραγωγείου. Από εκεί ξεκινάει μια δύσκολη καθοδική πορεία ανάμεσα από λόφους και χαράδρες για να καταλήξει στην περιοχή της Αρόης πίσω από την αρχαία ακρόπολη.
Στην διάρκεια της τουρκοκρατία υπήρξαν 303 πηγάδια, από τα οποία μόνο τα 4 δεν καταστράφηκαν από τον πόλεμου του 1836, ενώ αργότερα πολλαπλασιάστηκαν.
Στον 19ο αιώνα
Το 1868 επί δημαρχίας Μπουκαούρη πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία μεγάλα επισκευαστικά έργα του υδραγωγείου διότι είχε υποστεί μεγάλες βλάβες. Η κατάσταση του υδραγωγείου, κατ’ επέκταση υδροδότηση της πόλης, όπως αναφέρουν οι γιατροί της εποχής Κορύλλος και Γιαννόπουλος ως “ατελής και ανθυγιεινή” , γιατί σε πολλά σημεία το υδραγωγείο ήταν ανοιχτό και εκτεθειμένο σε ετερογενείς ουσίες οι οποίες και το μόλυναν.
Το 1872 επί δημαρχίας Γ. Ρούφου, αποφασίστηκε η ριζική ανακαίνιση και ανακατασκευή του υδραγωγού και ανατέθηκε στη γαλλική κατασκευαστική εταιρεία FortanHerman, που τοποθέτησε χυτοσιδερένιους σωλήνες. Το έργο τελείωσε το 1874 και η ποσότητα του νερού που μπορούσε να διοχετευτεί ήταν 56 κιλά νερού ανά 1΄΄ της ώρας. Τότε, ο δήμαρχος Δημήτριος Βότσης μερίμνησε για την υδροδότηση της πόλης, με τη μεταφορά νερού από τις πηγές του Βελουχίου σε υψόμετρο 460 μέτρα, στη δυτική όχθη του ποταμού Χαράδρου. Την οριστική λύση αυτού του ζητήματος ύδρευσης έδωσε η μεταφορά νερού από τις παρυφές του όρους Παναχαϊκού και συγκεκριμένα στα χωρία Μπάλα, Βελβίτσι.
Στον 20ο αιώνα
Κατά τον 20ο αιώνα η πόλη μεγάλωνε διαρκώς και οι ανάγκες αυξάνονταν και μετά από 22 χρόνια μετά την αποπεράτωση του έργου του Βελουχίου το 1928, επί δημαρχίας Ιωάννου Βλάχου, έγινε η αξιοποίηση όλων των πηγών, που βρίσκονται στους πρόποδες του βουνού Παναχαϊκού, εξωτερικά υδραγωγεία, υδαταποθήκες, σωληνωτό δίκτυο διανομής κ.α.
Τα μεταγενέστερα χρόνια η υδροδότηση της πόλης εξακολουθούσε να στηρίζεται στην εύκολη λύση των διερυνόμενων γεωτρήσεων, από την παραλιακή ζώνη της κοίτης του Γλαύκου προς την περιοχή των Ζαρουχλείκων, Μπεγουλακίου και της Εγλυκάδος, μέχρι του υψομέτρου των 150 μέτρων. Την δεκαετία του 1970 οι γεωτρήσεις ξεκίνησαν να διανοίγονται από τα χαμηλότερα στα υψηλότερα σημεία της κοιλάδας του Χαράδρου, παρά την περιορισμένη υδατοχωρητικότητας της. Η απόληψη των υπόγειων υδάτων γινόταν για τις ανάγκες ύδρευσης της πόλης, για την κάλυψη των βιομηχανικών αναγκών αλλά και για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου.
Τα έτη 1987 και 1988 κατασκευάστηκε ο μεγάλος αγωγός Διάκου - Δασυλλίου - Ανθουπόλεως, για τη μεταφορά νερού από τις γεωτρήσεις Εγλυκάδος, στις βορεινές συνοικίες της πόλης.
