19ος αιώνας

Στις 20.3.1821, ο Παναγιώτης Καρατζάς και οι επαναστατημένοι Πατρινοί πολιορκούν τους έγκλειστους στο Κάστρο Τούρκους. 

Στις 22.3.1821 ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ορκίζει τους οπλαρχηγούς, υψώνοντας τη Σημαία της Επανάστασης στην πλατεία Αγίου Γεωργίου. 

Στις 25.3.1821, η πόλη πυρπολήθηκε και καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά, ενώ οι κάτοικοί της υπέστησαν τα πάνδεινα. 
 

Η Ναυμαχία Ρίου-Αντιρρίου, 1874, Ιωάννης Αλταμούρας (1852 - 1878), Λάδι σε μουσαμά, 59 x 115 εκ. Συλλογή Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη.

Τα επόμενα χρόνια η ευρύτερη περιοχή της Πελοποννήσου γίνεται το θέατρο των συγκρούσεων μεταξύ των Ελλήνων και Τούρκων. 
Στις 7.10.1828 εισέρχεται στην Πάτρα με τα στρατεύματά του ο Γάλλος στρατηγός Μαιζόν, κλείνοντας μια ταραγμένη περίοδο στην ιστορία της πόλης.

Το 1829 ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας αναθέτει στον φίλο του αρχιτέκτονα Σταμάτιο Βούλγαρη την εκπόνηση πολεοδομικού σχεδίου, καθώς διείδε τη σημασία και το ρόλο που θα διαδραμάτιζε η Πάτρα στο νεοσύστατο κράτος. Το ρυμοτομικά άρτιο σχέδιο, προέβλεπε τη διάνοιξη κάθετων και οριζόντιων δρόμων, μεγάλων πλατειών, καθώς και την επέκταση της πόλης έως την παραλία. 

Τα επόμενα χρόνια, στη νεόδμητη και αναπτυσσόμενη πόλη, συρρέει πλήθος κόσμου προς αναζήτηση εργασίας, από την Ήπειρο, την Ρούμελη, την Κρήτη, τα Επτάνησα και τα άλλα μέρη της Πελοποννήσου.

Από το 1834 και εντεύθεν, η πόλη κοσμείται με κτίρια σύνθετου αρχιτεκτονικού ύφους, με κυρίαρχο εμβληματικό ρυθμό τον νεοκλασικισμό. Επιβλητικές προσόψεις, περίτεχνα υπέρθυρα, μαρμάρινα μπαλκόνια, ακροκέραμα, αγάλματα και με χαρακτηριστικό γνώρισμα τις στοές- ως μια βασική επιρροή από τη Δύση, με την οποία η πόλη έχει πια άμεση επαφή-προσδίδεται η υποβλητική ατμόσφαιρα και η ιδιαίτερη φυσιογνωμία του πολεοδομικού της ιστού. 
 

Ανεγείρονται, το Θέατρο "Απόλλων" και ο Μητροπολιτικός Ναός, σε σχέδια του Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλερ, το Δημοτικό Νοσοκομείο σε σχέδια του Θεόφιλου Χάνσεν, ο παλαιός Ιερός Ναός του Αγίου Ανδρέα, σε σχέδια του Λύσανδρου Καταυντζόγλου, ενώ στην παραλιακή οδό κτίζονται πέτρινα οικοδομήματα και εγκαταστάσεις για τη λειτουργία σταφιδεργοστασίων και σταφιδαποθηκών (Barry, Μενούνου, Βουρλούμη), καθώς και άλλα κτίρια που εξυπηρετούν τις εργασίες του διαμετακομιστικού εμπορίου, συνθέτοντας το αισθητικό αρχιτεκτονικό ύφος της οδού Όθωνος-Αμαλίας. 

Η δημιουργία, από τις αρχές του 19ου αι., των εμπορικών οίκων «Green & Robinson», «Barff & Co», «Ingate & Co», «Clark», «Fels & Co», Θεοδώρου Τζίνη, Μιχαήλ Κόλλα, Θεοδώρου Βουρλούμη, Αφοι Γερούση κ.ά, κυρίως για την εξαγωγή σταφίδας και κρασιού, αλλά και άλλων προϊόντων της περιοχής, καθιστούν την Πάτρα το βασικό εμπορικό κέντρο της χώρας. Αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς η επιχειρηματική δραστηριότητα, αρχικά με την λειτουργία βιοτεχνικών και στη συνέχεια βιομηχανικών μονάδων αλευροποιίας, υφαντηρίων, βαμβακλωστηρίων κ.ά.

Το Καρναβάλι της Πάτρας, απότοκος της ανάπτυξης της πόλης και της αστικής συνείδησης των κατοίκων, εξελίσσεται από το 1870, που καθιερώνεται η παρέλαση και κατασκευή των πρώτων αρμάτων. Αποτελεί το χαρακτηριστικότερο αστικό Καρναβάλι, απόρροια της επτανησιακής και ευρωπαϊκής παιδείας, που επηρέασε την κουλτούρα των Πατρινών. 

Το 1887 η Πάτρα συνδέεται σιδηροδρομικώς με τον Πειραιά και από το 1890 με τον Πύργο.

Πάτρα- 1900 Περίπου - Παρέα Υπαλλήλων των ΣΠΑΠ (Σιδηρόδρομοι Πειραιώς Αθηνών Πελοποννήσου) σε ώρα διασκέδασης με λατέρνα - Φωτογραφία από το βιβλίο  «Η Πάτρα Στις Αρχές Του 20ου αιώνα μέσα από γυάλινες φωτογραφικές πλάκες» των Ξενοφώντα Παπαευθυμίου & Παναγιώτη Φωτίου - Εκδόσεις Τυπόραμα - Δόντι.

Τα πρωτοποριακά πολιτικά ρεύματα της Δύσης επηρέασαν επίσης, την περίοδο του 19ου αι., τους κατοίκους της πόλης. Η εμφάνιση ομάδων και κύκλων, εκφραζόταν με την κυκλοφορία εντύπων και εφημερίδων όπως η  «Ελληνική Δημοκρατία», αλλά και έντονων διεκδικήσεων στο ασταθές και διαρκώς μεταβαλλόμενο πολιτικό περιβάλλον.

Το 1893 η σταφιδική κρίση δημιουργεί οικονομική και κοινωνική αποσταθεροποίηση. Η χρεοκοπία εμπορικών οίκων προκαλεί μεγάλη κοινωνική αναταραχή. Υπ' αυτές τις συνθήκες στις 3.11.1896, δολοφονείται ο τραπεζίτης Διονύσιος Φραγκόπουλος και προκαλείται σοβαρός τραυματισμός του σταφιδέμπορα Ανδρέα Κόλλα από τον τσαγκάρη Δημήτρη Μάτσαλη.

Library of Congress - Καταχωρήσεις για την Πάτρα

Photoglob Co, P. (ca. 1890) Patras. Le Ville. Patra Greece, ca. 1890. [Zürich: Photoglob Company, to 1910] [Photograph] Retrieved from the Library of Congress, https://www.loc.gov/item/2017658130/.

Photoglob Co, P. (ca. 1890) Patras. Le Port. Patra Greece, ca. 1890. [Zürich: Photoglob Company, to 1910] [Photograph] Retrieved from the Library of Congress, https://www.loc.gov/item/2017658129/.

Underwood & Underwood, P. (1897) A Father and Son of the race of Homer, Patras, Greece. Greece, 1897. [Photograph] Retrieved from the Library of Congress, https://www.loc.gov/item/2020680975/.

Keystone View Company, P. (1910) The Gulf of Corinth from Patras Harbor, Greece. Gulf of Corinth Greece, 1910. Meadville, Pa. ; St. Louis, Mo. ; Portland, Ore. ; New York, N.Y. ; Toronto, Can. ; London, Eng.: Keystone View Company, Manufacturers and Publishers. [Photograph] Retrieved from the Library of Congress, https://www.loc.gov/item/2003680486/.

PATRAS PHOTOS ΟLD SPECIAL - Εξαιρετική ομάδα στο facebook με πλούσιο φωτογραφικό υλικό της Πάτρας

«Η Πάτρα Στις Αρχές Του 20ου αιώνα μέσα από γυάλινες φωτογραφικές πλάκες» των Ξενοφώντα Παπαευθυμίου & Παναγιώτη Φωτίου - Εκδόσεις Τυπόραμα - Δόντι

Βικιπαίδεια - Ξεσηκωμός της Πάτρας (1821)

Αλταμούρας Ιωάννης (1852 - 1878) 
OΠΛΑΡΧΗΓΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΡΑΤΖΑΣ- ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
Βικιπαίδια - Ναυμαχία της Πάτρας (1822)
Βικιπαίδια - Ιωάννης Καποδίστριας
Βικιπαίδια - Σταμάτης Βούλγαρης
Το Παλαιό δημοτικό Νοσοκομείο Πατρών ...ξαναγεννιέται! Η...πολύπαθη ιστορία του
Ο εορτασμός των Τριών Ιεραρχών στο Αρσάκειο Πατρών το 1896
Πατρινό Καρναβάλι: Ζήσε κι άσε τους άλλους να χορεύουν
Βικιπαίδια - Ελληνική Επανάσταση του 1821

Βικιπαίδεια - Ελληνική Δημοκρατία (εφημερίδα)